Dưa mắm – Hương quê bình dị

Trong các món ăn của người Việt, có những món bình dân rẻ tiền, dễ chế biến vẫn thu hút mọi người. Người miền Tây thuở trước thích ăn mắm, liên quan tới mắm đã cho ra nhiều món ngon dù không sang trọng vẫn gắn bó mật thiết trong cuộc sống.

Dưa mắm là món ăn dân dã rất quen thuộc với các gia đình ở nông thôn miền Tây. Dưa mắm được làm từ dưa leo hoặc trái dưa gang non. Có nơi người ta còn trộn vô thêm đu đủ mỏ vịt. Có người lại thắc mắc, đu đủ mỏ vịt ra sao, có phải đó là tên một giống đu đủ hay không? Đem chuyện này hỏi các lão nông, các vị giải thích: đu đủ chín hườm, nhìn bên ngoài vỏ còn xanh nhưng bên trong ruột màu vàng cam y như màu mỏ con vịt chạy đồng nên người ta gọi như vậy. Chuyện này nghe giải thích mới biết, ông cha ta ví von hay thiệt!

Mắm để trộn dưa được lấy từ các loại mắm như mắm cá linh, cá sặc, cá lóc… Mắm ngon sẽ cho ra chất lượng dưa mắm thơm ngon. Dưa mắm xắt nhỏ trộn giấm, đường, ớt, tỏi… thành một món ăn giản dị, chẳng cầu kỳ. “Luật bất thành văn”, ăn dưa mắm nên ăn kèm với canh khoai ngọt, nếu được thêm dĩa tép cháy là đủ bộ tam sên. Các bà nội trợ miệt vườn nói ăn như vậy mới đúng bài, ăn qua một lần mới thấy đó là sự phối hợp nhịp nhàng giữa các món ăn tuy đơn giản nhưng rất tuyệt vời.

Món gỏi dưa mắm chế biến đơn giản nhưng thực khách khó bỏ qua. Dưa mắm trộn chút thịt luộc, da heo luộc xắt sợi, tép luộc, nêm nếm tỏi, đường… ướp chừng 10 phút, trên mặt rải chút rau răm xắt nhỏ sẽ ra một món ngon lạ miệng.

Lúc tôi còn nhỏ, gia đình tôi vốn quen điểm tâm bằng cháo trắng nấu tại nhà. Ngoài các thức ăn quen thuộc, thỉnh thoảng thay bằng dĩa dưa mắm xem ra cũng ngon lắm. Tô cháo trắng nóng hổi mà “chén” với dưa mắm, ăn sạch tô hồi nào không hay. Mấy ông bác, ông chú của tôi vốn quen ăn cháo trắng với củ cải muối hay coóng xại… ăn thử dưa mắm cũng thấy thích quá trời. Dưa mắm tuy rẻ tiền nhưng nêm nếm đầy đủ gia vị ăn với cơm nóng hao cơm lắm đó.

Với tôi, món dưa mắm còn là kỷ niệm khó quên. Lúc mới hồi hương, cuộc sống khó khăn, đương nhiên việc ăn uống trong gia đình rất đạm bạc để phù hợp với tình hình lúc đó. Món dưa mắm xuất hiện thường xuyên trên mâm cơm. Phải nhìn nhận đây là món ăn vô cùng bình dị, ăn hoài không ngán như nhiều món khác. Trên mâm cơm không có món nào đắt tiền nhưng khung cảnh gia đình rất ấm áp, mẹ và các con quay quần bên nhau vừa ăn uống vừa chuyện vãn rất vui. Để nói về sự ấm áp của gia đình, ca dao có câu: “Râu tôm nấu với ruột bầu. Chồng chan, vợ húp gật đầu khen ngon”. Trải qua bao thay đổi của đời sống xã hội, mẹ tôi rất vui khi các con còn đầy đủ, mẹ con vui vầy bên nhau cùng chia ngọt sẻ bùi. Đó là niềm hạnh phúc lớn lao không có gì đổi lấy được.

Ngày nay không ít người ngại ăn mắm vì ảnh hưởng đến sức khỏe. Nhiều lò mắm cho biết so với ngày trước lượng tiêu thụ giảm rõ rệt. Dưa mắm cũng nằm chung tình cảnh đó. Đi ra chợ, nhất là những ngôi chợ tự phát, tôi thấy có nơi họ bán thau dưa mắm để giữa lộ thiên chẳng đậy gì cả! Cách tốt nhất, để đảm bảo vệ sinh, các bà nội trợ bỏ chút công tự làm ra hũ dưa mắm để dành ăn dần vì rất dễ làm. Phải nhìn nhận tuy là món ăn rẻ tiền nhưng sức sống của nó thật vững bền. Cho dù bây giờ con người ăn uống được đầy đủ hơn, món ngon không thiếu nhưng thỉnh thoảng đổi bữa bằng vài món ăn dân dã đậm đà, hương vị quê nhà vương vấn trong ký ức.